Nadciśnienie tętnicze – najczęstsza przyczyna zgonów

prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong, kierownik Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Akademii Medycznej w Warszawie

Nadciśnienie tętnicze dotyczy olbrzymiej grupy ludzi. Szacuje się, że w Polsce 30% dorosłych cierpi na tę chorobę, a w grupie osób powyżej 60 r.ż. występuje ono u prawie 60% badanych.

Raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), oceniający największe zagrożenia dla zdrowia ludzkości w XXI wieku, uznaje nadciśnienie tętnicze za najważniejszą przyczynę zgonów.

Od czego zależy wysokość ciśnienia tętniczego?

Serce na przemian kurczy się i rozkurcza, działając jak pompa tłocząca krew do tętnic. Ciśnienie tętnicze odpowiada sile, z jaką płynąca krew naciska na ściany naczynia. Używana metoda pomiaru pozwala na oznaczenie wysokości ciśnienia tętniczego krwi w chwili skurczu (ciśnienie skurczowe) oraz w trakcie rozkurczu serca (ciśnienie rozkurczowe), wyrażonych jako ciśnienie wywierane przez słupek rtęci o określonej wysokości (mm Hg). Wysokość ciśnienia tętniczego zależy od siły skurczu serca, liczby uderzeń serca na minutę, objętości krążącej krwi oraz od oporu, jaki stawiają płynącej krwi naczynia. W wielu sytuacjach ciśnienie tętnicze ulega zmianie: wzrasta w chwili zdenerwowania, w trakcie niektórych rodzajów wysiłków fizycznych (np. dźwiganie), ulega obniżeniu w nocy w czasie snu. Wahania ciśnienia tętniczego są normalnym zjawiskiem. Dla człowieka zdrowego ciśnienie tętnicze mierzone w warunkach spoczynku nie powinno przekraczać 120/80 mm Hg.

Kiedy rozpoznaje się nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się, gdy w czasie dwóch kolejnych wizyt skurczowe ciśnienie tętnicze krwi wynosi co najmniej 140 mm Hg i/lub ciśnienie rozkurczowe – co najmniej 90 mm Hg.

Jaka jest przyczyna nadciśnienia tętniczego?

U kilku procent chorych z nadciśnieniem tętniczym udaje się wykryć chorobę, która powoduje wzrost ciśnienia. Najczęściej są to przewlekłe choroby nerek, naczyń i zaburzenia hormonalne.

U większości pacjentów przyczyna pozostaje nieznana i mówimy wówczas o pierwotnym nadciśnieniu tętniczym. Wiadomo, że występuje dziedziczna skłonność do wysokiego ciśnienia tętniczego. Ciśnienie tętnicze wzrasta u osób z nadwagą, pijących alkohol, używających dużych ilości soli kuchennej, prowadzących siedzący tryb życia i narażonych na częste stresy.

Czym grozi nadciśnienie tętnicze?

U chorych z nieleczonym nadciśnieniem tętniczym układ krążenia pozostaje stale narażony na wysokie ciśnienie płynącej krwi. Uszkodzeniu ulegają naczynia tętnicze, a serce jest zmuszone do nadmiernej pracy. Szybciej rozwija się miażdżyca w tętnicach, częściej występuje choroba wieńcowa, zawał serca i udar mózgu, niewydolność serca, nerek i demencja starcza.

Szczególnie groźne jest łączne występowanie nadciśnienia i innych czynników ryzyka, takich jak:

nadwaga
palenie papierosów
cukrzyca
wysokie stężenie cholesterolu we krwi.

Znacznie wzrasta wówczas prawdopodobieństwo wystąpienia wymienionych powyżej chorób. Przykładowo: dla 35-letniego mężczyzny z ciśnieniem tętniczym równym 150/100 mm Hg przewidywana długość życia wyniesie średnio 65 lat, jeśli nie będzie on skutecznie leczony.

Jakie są korzyści z leczenia nadciśnienia tętniczego?

Udowodniono, że obniżenie ciśnienia tętniczego zmniejsza ryzyko wystąpienia: udaru mózgu, choroby wieńcowej, zawału serca, niewydolności serca, nerek. Szczególnie duże korzyści odnoszą pacjenci, u których współistnieją inne choroby, jak np. cukrzyca.

Czy należy leczyć nadciśnienie tętnicze, jeśli nie ma żadnych dolegliwości?

Większość chorych nie wie, że ma nadciśnienie. Dzieje się tak, ponieważ nie ma objawów, które pozwalają na rozpoznanie wysokiego ciśnienia. Można je wykryć jedynie w drodze bezpośredniego pomiaru za pomocą aparatu (sfigmomanometru). Trwale podwyższone ciśnienie wykryte zostaje przypadkowo lub nie powoduje dolegliwości. Łatwiej jest bowiem zapobiegać wystąpieniu chorób, niż je później leczyć!

Czy wzrost wartości tylko ciśnienia skurczowego jest groźny?

Z wiekiem wzrasta wartość ciśnienia skurczowego, a ciśnienie rozkurczowe może nawet ulec obniżeniu. Taki stan, który nazywa się izolowanym nadciśnieniem skurczowym bardzo skutecznie chroni przed tymi powikłaniami.

Na czym polega leczenie nadciśnienia tętniczego?

Każdy chory powinien wyeliminować czynniki, które sprzyjają wzrostowi ciśnienia: zlikwidować nadwagę, ograniczyć nadmierne spożycie soli kuchennej i alkoholu, przestać palić papierosy, regularnie uprawiać ćwiczenia fizyczne. Wiele osób nie wymagałoby podawania leków, gdyby potrafiły przestrzegać wymienionych zaleceń. Istnieje kilka grup leków obniżających ciśnienie, które wywierają odmienne efekty na czynność układu krążenia, jednak wszystkie te leki powodują trwałe obniżenie ciśnienia tętniczego. Często dla obniżenia ciśnienia tętniczego konieczne staje się przyjmowanie leku.

Czy istnieje najlepszy lek obniżający ciśnienie tętnicze?

Nie, gdyż wówczas otrzymywaliby go wszyscy pacjenci z nadciśnieniem tętniczym. Wybór leku zależy od współistniejących chorób, które mogą stanowić wskazania lub przeciwwskazania do zastosowania określonego preparatu. Chorzy, którzy nie tolerują jednego leku, mogą być skutecznie leczeni innym preparatem. Decyzja o wyborze lub zmianie preparatu należy do lekarza, który dobrze zna stan pacjenta z nadciśnieniem i na stałe prowadzi jego leczenie.

W leczeniu nadciśnienia stosuje się leki:

moczopędne (diuretyki), które usuwają nadmiar soli z organizmu
beta–blokery, które odciążają serce
leki rozszerzające naczynia, do których należą: alfa–blokery, inhibitory enzymu konwertującego (ACE), leki blokujące receptor dla angiotensyny oraz antagoniści wapnia, rzadziej inne.

Bardzo często dla odpowiedniego obniżenia ciśnienia tętniczego konieczne staje się jednoczesne stosowanie kilku leków.

Czy leczenie nadciśnienia tętniczego może mi zaszkodzić?

Nie, jeśli jest prowadzone zgodnie z zaleceniami lekarza. Dostępne obecnie leki udowodniły swoją skuteczność i bezpieczeństwo w olbrzymiej grupie chorych na całym świecie. Stosowanie się do wskazówek lekarza pozwoli na ograniczenie ryzyka pojawienia się niepożądanych działań stosowanych leków. Należy często i systematycznie mierzyć ciśnienie tętnicze. Metoda pomiaru jest łatwa i każdy może się jej nauczyć. Bardzo ważne jest wyłączenie innych czynników ryzyka. Wzrasta wówczas skuteczność terapii, co pozwala na stosowanie mniejszej liczby leków i w niższych dawkach.

Ile powinno wynosić moje ciśnienie tętnicze?

Udowodniono, że bezpieczne i korzystne dla chorego jest obniżenie ciśnienia tętniczego do wartości poniżej 140/90 mm Hg. W niektórych grupach pacjentów (przewlekłe choroby nerek, cukrzyca) dalsze zmniejszenie ryzyka uzyskuje się dzięki jeszcze większemu obniżeniu ciśnienia.