Alkohol zapobiega chorobom serca? Tak, ale…

Alkohol jako lek w chorobach układu krążenia?

Od wieków alkohol używany był także do celów medycznych. Hipokrates zalecał stosowanie białego wina w zwalczaniu obrzęków, a czerwonego do poprawy apetytu. Jednakże już w XVIII wieku w Anglii zaobserwowano i udokumentowano niekorzystne konsekwencje nadmiernego spożycia alkoholu i przez wiele lat skupiano uwagę na negatywnych, zarówno zdrowotnych jak i społecznych, skutkach jego spożywania. Do następstw nadmiernej konsumpcji alkoholu należy zwiększenie ryzyka niektórych nowotworów, schorzeń wątroby, trzustki, zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, a także niebezpieczeństwo uzależnienia i wynikające z tego implikacje zdrowotne i społeczne. Z drugiej strony wyniki wielu badań epidemiologicznych sugerują korzystny wpływ umiarkowanego spożycia alkoholu na ryzyko chorób układu krążenia (ChUK).

Czy należy zalecać umiarkowaną konsumpcję napojów alkoholowych, w celu zapobiegania chorobom serca?

Badania porównujące średnie spożycie alkoholu ze wskaźnikami umieralności w krajach różniących się zarówno pod względem tych wskaźników, jak i spożycia alkoholu wskazują na tendencje niższych wskaźników umieralności spowodowanej ChUK w krajach o wyższym spożyciu alkoholu, zwłaszcza w odniesieniu do spożycia wina.

Najwięcej dowodów na związek pomiędzy spożywaniem alkoholu a umieralnością spowodowaną ChUK dostarczają duże badania kohortowe, które pozwalają na ocenę indywidualnej konsumpcji w porównaniu z indywidualnym ryzykiem chorób. W Stanach Zjednoczonych, Francji, Chinach, Japonii, W. Brytanii, Danii i Polsce konsekwentnie stwierdzono, że mężczyźni i kobiety, którzy spożywają umiarkowane ilości alkoholu (do 30 g alkoholu dziennie) mają ryzyko zgonu na choroby sercowo-naczyniowe niższe o 20-50% w porównaniu z osobami, które konsumują alkohol w minimalnych ilościach lub są całkowitymi abstynentami.

Wino, piwo czy wódka?

Wcześniejsze badania epidemiologiczne wskazywały, że na obniżenie ryzyka ChUK najsilniej wpływało spożywanie wina, co przypisywano protekcyjnej roli zarówno alkoholu etylowego, jak i związków o charakterze antyoksydantów, głównie tzw. polifenoli. Jednakże bardziej aktualne badania sugerują, że profilaktyczne działanie alkoholu nie zależy od rodzaju spożytego napoju alkoholowego. Zestawienie badań metabolicznych wykazało, że wpływ różnych typów napojów alkoholowych na stężenie m.in. HDL-cholesterolu czy fibrynogenu jest taki sam. Zestawienie natomiast badań kohortowych wykazało prawie taką samą liczbę badań wskazujących na protekcyjną rolę wina co piwa czy wódki. Najsilniejszą redukcję ryzyka ChUK wykazywał napój najbardziej rozpowszechniony w badanej populacji, i tak we Włoszech i Francji było to wino, w Niemczech i w Czechach - piwo. Stopień redukcji ryzyka ChUK uzyskany w tych populacjach jest porównywalny, co świadczyć może o ochronnym wpływie głównie alkoholu etylowego zawartego w tych napojach.

Jeśli już pić to kieliszek wina do obiadu

Średnie spożycie alkoholu nie odzwierciedla modelu konsumpcji, bowiem takie samo przeciętne spożycie może występować u osoby codziennie spożywającej małe dawki alkoholu, jak i u osoby pijącej okazjonalnie duże dawki alkoholu. I podczas gdy systematyczna konsumpcja małych ilości alkoholu może być korzystna dla serca, to nieregularne spożywanie dużych ilości napojów wysokoprocentowych może zwiększać ryzyko ChUK, zwłaszcza ryzyko choroby niedokrwiennej serca. We Francji czy Włoszech wino spożywane jest zwyczajowo do posiłków, podczas gdy np. w krajach byłego ZSRR , a także w Polsce wypija się okazjonalnie duże ilości napojów wysokoprocentowych. Podobnie w państwach skandynawskich, alkohol spożywa się głównie w weekendy, np. w Szwecji około 60% alkoholu sprzedawane jest w czwartek i piątek. Stwierdzono, że w przypadku konsumpcji tej samej ilości alkoholu w określonym czasie, np. w ciągu tygodnia, korzystniejsze z punktu widzenia profilaktyki chorób układu krążenia jest częstsze spożywanie mniejszych dawek, a także spożywanie alkoholu do posiłków, co szczególnie korzystne jest u tych osób, których dieta zawiera powyżej 38% energii z tłuszczów.

Jak działa alkohol na układ krążenia?

Alkohol wpływa na ryzyko chorób układu krążenia także poprzez oddziaływanie na klasyczne czynniki ryzyka tych chorób: poziom lipidów, czynniki krzepnięcia krwi, ciśnienie tętnicze oraz stężenie homocysteiny. Spożycie alkoholu powoduje wzrost stężenia cholesterolu związanego z lipoproteinami o dużej gęstości (HDL – potocznie tzw. „dobry” cholesterol ) oraz zmniejszanie stężenia cholesterolu związanego z lipoproteinami o małej gęstości (LDL – tzw. „zły” cholesterol). Analiza wyników badań z lat 1965-1998 wykazała, że umiarkowane spożycie alkoholu (ok. 30 g/dzień) związane jest ze wzrostem stężenia cholesterolu zawartego we frakcjach lipoprotein o wysokiej gęstości, apolipoproteiny A1 (a ponadto ze zmniejszeniem stężenia fibrynogenu), co w konsekwencji spowodowało obniżenie ryzyka choroby niedokrwiennej serca o prawie 25%.

Ochronny efekt alkoholu może być także skutkiem jego działania fibrynolitycznego m.in. poprzez zwiększenie aktywności endogennego aktywatora plazminogenu tkankowego. Wyższa aktywność fibrynolityczna i zmniejszona agregacja płytek krwi może hamować tworzenie się skrzepów w naczyniach wieńcowych. Alkohol powoduje zwiększenie stężenia prostacykliny, która wpływa silnie na rozszerzanie naczyń i hamuje agregację płytek.

Bez wyraźnego wpływu na ciśnienie krwi

Umiarkowane spożycie alkoholu nie wpływa na poziom ciśnienia tętniczego krwi. Analiza ponad 60 badań stwierdziła liniową zależność między spożyciem alkoholu a częstością występowania nadciśnienia tętniczego krwi, a jako poziom progowy stymulujący rozwój nadciśnienia tętniczego wyznaczono spożycie 2-3 drinków dziennie (co odpowiada 25-50 g etanolu). Efekt ten występował dla wszystkich rodzajów napojów alkoholowych zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn.

Zagrożenia związane ze spożywaniem alkoholu

Alkohol, po paleniu papierosów, stanowi kolejną, udowodnioną przyczynę nowotworów: jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku i wątroby. Jego rola w patogenezie tych nowotworów nie została jeszcze dostatecznie wyjaśniona. Badania wskazują, że alkohol działa synergicznie z paleniem tytoniu zwiększając ryzyko tych osób o 40-280% w porównaniu z abstynentami. W odniesieniu do rozwoju raka piersi u kobiet rola alkoholu nie jest dostatecznie wyjaśniona.

W krajach Europy i w Ameryce Północnej alkohol stanowi najważniejszy pojedynczy czynnik odpowiedzialny za największą liczbę zgonów z powodu chorób wątroby, a najniższe hepatotoksyczne dawki etanolu (prowadzące do stłuszczenia, zapalenia i marskości wątroby) wynoszą 40-80 g/dzień dla mężczyzn, dla kobiet i młodocianych są one nawet dwukrotnie mniejsze.

Systematyczne umiarkowane spożywanie alkoholu może doprowadzić u osób wrażliwych do trwałego uzależnienia, co pociąga za sobą szereg konsekwencji zarówno zdrowotnych jak i społecznych. Szacuje się, że w Polsce uzależnionych od alkoholu jest 600-800 tys. osób, ponadto 2-3 mln osób pije w sposób szkodliwy, a liczba osób pijących ryzykownie jest znacznie większa, choć trudna do ustalenia. Nadmiernej konsumpcji alkoholu towarzyszy często niedobór wielu składników pokarmowych, co prowadzić może do dodatkowych zaburzeń funkcjonowania organizmu.

Zalecenia

Z punktu widzenia zagrożenia chorobami układu krążenia umiarkowane spożywanie alkoholu stanowi czynnik zapobiegający tym chorobom. Umiarkowane spożycie oznacza najczęściej konsumpcję alkoholu do 30 g czystego etanolu /dzień wśród mężczyzn (co odpowiada 80 ml wódki lub 300 ml wina lub 700 ml piwa) i do 15 g/dzień wśród kobiet.

Z uwagi na złożoność wpływu alkoholu na zdrowie, konieczne jest ostrożne i indywidualne formułowanie wskazówek odnośnie jego spożycia. Na pewno należy zalecać ograniczenie konsumpcji alkoholu osobom spożywającym powyżej wielkości umiarkowanych. Model picia w Polsce najczęściej polega na okazjonalnym piciu dużych ilości napojów alkoholowych wysokoprocentowych, dlatego też nie tylko upowszechnienie regularnego spożywania niewielkich ilości alkoholu, ale przede wszystkim modyfikacja innych elementów stylu życia, tzn. niepalenie, zmiana nawyków żywieniowych czy wzrost aktywności fizycznej, może przyczynić się do obniżenia ryzyka ChUK. Ponadto, z uwagi na to, że ochronne działanie alkoholu jest najbardziej uwidocznione u osób o wysokim ryzyku ChUK, ewentualne zalecanie umiarkowanego spożycia powinno być ograniczone do tych osób, to znaczy do mężczyzn w wieku powyżej 45 lat oraz do kobiet po menopauzie. Jednocześnie należy pamiętać, że jest wiele grup osób, które z różnych przyczyn (zdrowotnych, zawodowych itp.) nie powinny spożywać alkoholu, m.in.:

• dzieci i młodzież;
• kobiety w wieku rozrodczym, a zwłaszcza kobiety w ciąży;
• osoby, których zawód wymaga szczególnej uwagi i ostrożności, np. kierowcy, operatorzy maszyn;
• osoby ze schorzeniami, w których spożycie alkoholu pogarsza stan zdrowia;
• osoby przyjmujące leki, które mogą wchodzić w interakcje z alkoholem;
• osoby uzależnione od alkoholu.

Nie zachęcać, nie zabraniać

Z uwagi na zagrożenia związane ze spożywaniem alkoholu nie należy nikogo zachęcać do systematycznego spożywania nawet niewielkich ilości jakiegokolwiek napoju alkoholowego w celu zapobiegania chorobom sercowo-naczyniowym.

Równocześnie nie jest konieczne zabranianie konsumpcji alkoholu osobom spożywającym umiarkowane ilości tych napojów pod warunkiem, że względy zdrowotne, zawodowe lub inne nie stanowią przeciwwskazań do spożywania alkoholu w ogóle.