Przegląd najpopularniejszych chorób serca

Otyłość brzuszna - kiedy i jak należy ją rozpoznać?

dr n. med. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska, Instytut Żywności i Żywienia

Otyłość przez lata uznawana była za zjawisko z zakresu obyczajowości i kultury. Postrzegana była z jednej strony jako efekt obżarstwa, z drugiej zaś strony nadmiar tkanki tłuszczowej, szczególnie u dzieci, postrzegany był jako wyraz zdrowia.


Przewlekła choroba o skomplikowanej wieloczynnikowej etiologii

Dopiero w 1999 roku otyłość została zakwalifikowana do rejestru chorób jako przewlekła choroba o skomplikowanej wieloczynnikowej etiologii. Obecnie wiadomo, że jest to choroba zdeterminowana przez czynniki środowiskowe i związane ze stylem życia oraz przez czynniki dziedziczne. Skłonność do otyłości dotyczy często całych rodzin, a u 70% osób otyłych przynajmniej jedno z rodziców było otyłe. Niestety dokładny mechanizm występowania tego typu otyłości pozostaje nieznany; wiadomo, że w proces powstawania otyłości jest zaangażowanych kilka genów wpływających na przyjmowanie pokarmów i wydatkowanie energii.


Otyłość prowadzi do wielu chorób

Na podstawie licznych badań epidemiologicznych obecnie wiadomo, ze otyłość jest stanem predysponującym do rozwoju cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy tętnic wieńcowych, zwyrodnieniowych chorób serca, niektórych chorób wątroby i nerek, płuc, skóry, układu kostno-stawowego, kamicy dróg żółciowych, skazy moczanowej, a także bezdechu sennego i depresji. Stanowi także istotny czynnik utrudniający leczenie operacyjne, pogarszający rokowanie po urazach czy ostrych zakażeniach.

Apetyt

Fizjologicznie apetyt regulowany jest wielkością posiłków, ich częstością, składem, smakiem, pozostając pod kontrolą ośrodkowego układu nerwowego, głównie podwzgórza. Na łaknienie mają wpływ neurotransmitery, takie jak serotonina, dopamina, noradrenalina. Jak wykazano, noradrenalina zwiększa np. apetyt na węglowodany, natomiast serotonina działa przeciwnie.


Otyłość to w ścisłym tego słowa znaczeniu zgromadzenie nadmiernej ilości trójglicerydów w tkance tłuszczowej, do którego dochodzi w sytuacji nadmiernej podaży energii w postaci pożywienia w stosunku do energii wydatkowanej. I tak nadmiar węglowodanów z diety jest początkowo odkładany w wątrobie w postaci glikogenu, a następnie przekształcany jest w tłuszcz.


Tłuszcz pokarmowy

Tłuszcz pokarmowy spożywany w nadmiarze gromadzony jest w postaci trójglicerydów w tkance tłuszczowej.


W jednym kilogramie tłuszczu magazynowane jest ok. 7000 kcal i dlatego jest on największym zagrożeniem otyłością, podobnie jak zbyt mała aktywność fizyczna


Według danych WHO w latach 1960-1980 nastąpiło znaczne obniżenie aktywności fizycznej społeczeństw cywilizowanych. Obecnie prawie jedna czwarta Amerykanów powyżej 18 roku życia nie wykazuje żadnej aktywności ruchowej w wolnym czasie. Niestety, poziom aktywności fizycznej w Polsce jest również bardzo niski.


Kobiety prowadzące siedzący tryb życia są siedmiokrotnie bardziej predysponowane do przybierania na wadze, a mężczyźni czterokrotnie.


Przyczyny otyłości

Najczęstszymi przyczynami występowania otyłości są:

  • nadmierne spożycie energii z pokarmów w stosunku do zapotrzebowania
  • mała aktywność fizyczna
  • rzucenie palenia, gdyż palenie papierosów u części osób obniża apetyt. Nie jest to jednak w żadnym przypadku metoda pozwalająca utrzymać masę ciała i zachować zdrowie, ponieważ palenie i otyłość są najgroźniejszymi czynnikami ryzyka zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych
  • estrogeny
  • leki zwiększające spożycie lub zmniejszające wydatki energetyczne (trójcykliczne antydepresanty, marihuana, antagoniści serotoniny, pochodne sulfonylomocznika).


Zagrożenia

Otyłość otyłości równa nie jest. Liczne badania potwierdziły odmienność metaboliczną tkanki tłuszczowej o umiejscowieniu brzusznym – trzewnym od zgromadzonej w obrębie ud i pośladków. Wykazano, że tkanka tłuszczowa w obrębie brzucha odgrywa istotną rolę w rozwoju hiperinsulinemii i zwiększonej oporności tkanek na insulinę, prowadzącej często do upośledzonej tolerancji glukozy. Jest to zjawisko, które bezpośrednio uczestniczy w rozwoju zmian miażdżycowych i cukrzycy typu 2-go. Adipocyty, czyli komórki tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha charakteryzują się znaczną aktywnością lipolityczną, co prowadzi do nadmiaru wolnych kwasów tłuszczowych w wątrobie i krwi krążenia wrotnego.

Ponadto, gromadzenie tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej powoduje:

  • zwiększone stężenie trójglicerydów w surowicy krwi (frakcji VLDL)
  • zmniejszone stężenie cholesterolu we frakcji HDL
  • występowanie małych, gęstych LDL charakteryzujących się dużą aterogennością
  • oraz sprzyja retencji lipoprotein poposiłkowych, czyli remnantów lipoprotein bogatych w trójglicerydy
  • zwiększa ryzyko tworzenia zakrzepu, gdyż sprzyja wzrostowi czynników prozakrzepowych, takich jak zwiększone stężenie fibrynogenu, czynnika VII i inhibitora tkankowego aktywatora plazminogenu typu 1 (PAI-1)
  • jest jednym z uznanych czynników ryzyka zespoły metabolicznego, którego częstość występowania systematycznie wzrosła w społeczeństwach krajów rozwiniętych.

Jak widać, nie bez znaczenia jest określenie, jaki rozkład tkanki tłuszczowej występuje u danej osoby, czy jest to otyłość brzuszna (synonimami jest otyłość wisceralna, androidalna, typu męskiego), czy też jest to otyłość pośladkowo-udowa (gynoidalna, typu kobiecego).


BMI

Obecnie najbardziej rozpowszechnionym miernikiem nadwagi i otyłości jest tzw. wskaźnik masy ciała (BMI), który oblicza się, dzieląc aktualną masę ciała wyrażoną w kilogramach (kg) przez kwadrat wzrostu wyrażony w metrach (m2).

Uzyskanie BMI w granicach 18-24,9 oznacza prawidłową masę ciała; jeśli wartości zawarte są pomiędzy 25 –29,9 wówczas mówimy o nadwadze.

Wszystkie wartości przekraczające 30 kg/m2 upoważniają do rozpoznania otyłości, jednakże jeśli są większe od 40 kg/m2, wówczas rozpoznajemy otyłość ciężką, nierzadko zagrażającą życiu.

Sprawdź swoje BMI

Jak wspomniano, z punktu widzenia zagrożenia zdrowia innymi chorobami ważne jest określenie typu otyłości i w tym celu wykorzystujemy jeden z dwóch pomiarów: wskaźnik talia/biodra (WHR) lub pomiar paskowy, czyli obwód brzucha w okolicy talii. Światowa Organizacja Zdrowia wydała zalecenia dotyczące dokonywania tych pomiarów. Obwód talii mierzy się w połowie odległości między dolnym brzegiem żeber a górnym brzegiem grzebienia kości biodrowej. Natomiast najszerszy obwód bioder określa się na wysokości krętarza większego.

Otyłość brzuszną (androidalną, wisceralną) rozpoznajemy, gdy wskaźnik WHR (obwód talii podzielony przez obwód bioder) u kobiet jest równy lub większy od 0,8, u mężczyzn - równy lub większy od 1,0, albo jeśli wskaźnik WHR jest mniejszy u kobiet od 0,8, a u mężczyzn mniejszy od 1,0, wówczas rozpoznajemy otyłość pośladkowo-udową (gynoidalną).


Wady pomiarów

Wadą pomiarów obwodów ciała jest fakt, iż określają ilość tkanki podskórnej, jak i wewnątrzbrzusznej, która jest celem pomiaru. Również wpływ na wynik tych pomiarów ma budowa kośćca, niekiedy zalegające gazy w jelitach, których nie uwzględnia się przy pomiarze. Jeszcze prostszym pomiarem pozwalającym określić typ otyłości jest pomiar wyłącznie obwodu talii.


Jeśli obwód talii u kobiety zawarty jest pomiędzy 80 a 88cm, a u mężczyzny pomiędzy 94 a 102 cm, to istnieje duże prawdopodobieństwo rozwoju otyłości brzusznej i jej powikłań.

Natomiast jeśli obwód talii jest większy lub równy 88 cm u kobiet i większy lub równy 102 cm u mężczyzn, wówczas rozpoznajemy otyłość brzuszną, co oznacza, że nadmiar tłuszczu wewnątrz jamy brzusznej stwarza zagrożenie dla zdrowia.


Jak wykazano w badaniach, istnieją różnice w korelacji pomiędzy pomiarami obwodu pasa, WHR kobiet i mężczyzn oraz wiekiem badanych a występowaniem zagrożeń rozwojem chorobami układu krążenia. Stwierdzono bowiem, że pomiar obwodu pasa oraz wskaźnika WHR są znamiennie wyższe u mężczyzn w młodszym wieku niż w populacji wieku podeszłego. Jednocześnie stwierdzono, że u kobiet w wieku podeszłym wskaźnik WHR jest wyższy niż u kobiet młodszych, co może sugerować, że gromadzenie brzusznej tkanki tłuszczowej w starszym wieku dotyczy głównie kobiet. Jest to zgodne z badaniami pomiaru rozkładu brzusznej tkanki tłuszczowej wskazującymi, że po menopauzie wybitnie wzrasta ten typ otyłości u kobiet.

W badaniach oceniających rozkład i wielkość tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej z użyciem rezonansu magnetycznego stwierdzono, że dobrze koreluje on z prostym pomiarem obwodu pasa, szczególnie u osób z zespołem metabolicznym. Wykazano bowiem, że pomiar obwodu pasa dostarcza informacji o stopniu i wielkości otyłości, czego nie obserwuje się w przypadku pomiaru wskaźnika WHR. Dlatego też pomiar obwodu pasa jako bardzo prosty winien być oceniany u każdego pacjenta zagrożonego otyłością, szczególnie brzuszną. Natomiast w indywidualnych przypadkach niezbędne jest jednoczesne wyliczenie wskaźnika WHR i BMI, które pozwalają dokładniej ustalić czynniki ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca.



Realizacja serwisu współfinansowana ze srodków Unii Europejskiej Regionalnego Programu Operacyjnego
Województwa Mazowieckiego 2014 – 2020 w ramach projektu "Rozwój systemu e-usług w Narodowym Instytucie Kardiologii w Warszawie"