Czynniki ryzyka udaru mózgu

lek. Mateusz Śpiewak, I Katedra i Klinika Kardiologii Akademii Medycznej w Warszawie. Kierownik Kliniki: prof. dr hab. Grzegorz Opolski

Udary mózgu stanowią trzecią, po chorobach serca i nowotworach, przyczynę zgonu w krajach rozwiniętych oraz są najczęstszą przyczyną trwałej niepełnosprawności.

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) udar mózgu to nagle występujące zaburzenie czynności mózgu, trwające dłużej niż 24 godziny i spowodowane wyłącznie przez przyczyny naczyniowe, czyli związane z przepływem mózgowym krwi. Około 80% udarów ma charakter niedokrwienny. Resztę stanowią krwotoki śródmózgowe (15%) i podpajęczynówkowe (5%).

Prawdopodobieństwo wystąpienia udaru mózgu znacząco zwiększa się przy występowaniu czynników ryzyka. Poprzez ich ograniczenie można efektywnie zapobiegać zachorowaniu, a także nawrotowi choroby. By skutecznie walczyć, należy najpierw dobrze poznać wroga, czyli najważniejsze czynniki ryzyka.

Jakie są najważniejsze czynniki ryzyka wystąpienia udaru?

Nadciśnienie tętnicze jest najczęściej występującym i najlepiej poddającym się leczeniu czynnikiem ryzyka udaru mózgu. W Polsce około 8,5 miliona osób ma nadciśnienie tętnicze, przy czym tylko część o tym wie, a jeszcze mniejsza liczba osób skutecznie je leczy. Obniżenie ciśnienia tętniczego o zaledwie 5-6 mmHg (milimetrów słupa rtęci – jednostka, którą mierzy się ciśnienie tętnicze) powoduje spadek częstości udarów aż o 40%! Przykład ten pokazuje, jak wiele można uczynić poprzez skuteczną profilaktykę.

Zbyt wysokie ciśnienie tętnicze nie jest najczęściej odczuwane przez pacjentów i przez długi czas może nie powodować żadnych dolegliwości (do czasu aż rozwiną się jego powikłania i następstwa). Dlatego też każda osoba powinna mieć regularnie mierzone ciśnienie tętnicze.

Palenie tytoniu jest niezależnym czynnikiem ryzyka udaru niedokrwiennego zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. Ryzyko to zależy od liczby wypalanych dziennie papierosów i może być nawet 6 razy większe w porównaniu z osobami niepalącymi. Rośnie ono jeszcze bardziej u kobiet, które palą i stosują pigułki antykoncepcyjne lub hormonalną terapię zastępczą. W badaniach naukowych stwierdzono, że rezygnacja z palenia powodowała zmniejszenie ryzyka udaru niedokrwiennego o 50%.

Cukrzyca jest uznanym czynnikiem ryzyka udaru niedokrwiennego. Leczenie cukrzycy nie powoduje całkowitej likwidacji ryzyka, ale skutecznie może ograniczyć występowanie powikłań. Należy pamiętać, że prawidłowo leczona cukrzyca (tak zwana wyrównana cukrzyca) to nie tylko prawidłowy poziom glukozy (cukru) we krwi, ale też prawidłowe ciśnienie tętnicze i poziomy cholesterolu.

Wysoki poziom cholesterolu jest silnym czynnikiem ryzyka chorób serca, przez co zwiększa ryzyko udaru mózgu. Badania pokazują, że wysoki poziom LDL cholesterolu („zły” cholesterol) zwiększa ryzyko udaru u osób z chorobą wieńcową, czy też po przebytym udarze mózgu. Działania mające na celu jego obniżenie mają więc szczególnie duże znaczenie u osób z grup wysokiego ryzyka.

Nadmierne spożycie alkoholu jest czynnikiem ryzyka udaru krwotocznego. Nadmierne spożycie oznacza więcej niż jeden drink dziennie u kobiet i więcej niż dwa – u mężczyzn.

Brak regularnego wysiłku fizycznego może prowadzić do otyłości, wzrostu ryzyka wystąpienia cukrzycy, wyższego ciśnienia tętniczego i poziomu cholesterolu. Pół godziny dziennie aktywności fizycznej przez większość dni w tygodniu skutecznie redukuje ryzyko chorób układu krążenia.

Jakie choroby zwiększają ryzyko wystąpienia udaru mózgu?

Ważnymi chorobami zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia udaru mózgu są choroby serca, a wśród nich choroba wieńcowa i zawał serca, niewydolność serca i migotanie przedsionków. Migotanie przedsionków to zaburzenie rytmu (arytmia), w którym przedsionki serca nie kurczą się właściwie. Sprzyja to powstawaniu skrzeplin krwi, które mogą następnie z prądem krwi dotrzeć do mózgu i zablokować przepływ krwi („zapchać tętnicę”). Istnieją metody pozwalające albo na przerwanie migotania przedsionków (likwidację arytmii), albo polegające na podawaniu leków zapobiegających powstawaniu skrzeplin. Takie postępowanie pozwala na zmniejszenie ryzyka udaru aż o 80%!

Nie tylko choroby serca, ale również choroby tętnic zwiększają ryzyko udaru. Miażdżyca może prowadzić do stopniowego zwężania tętnicy szyjnej (największej tętnicy doprowadzającej krew do mózgu) aż do całkowitego jej zamknięcia. Duże zwężenia tętnicy szyjnej oraz te, które powodują objawy neurologiczne, wymagają leczenia (najczęściej operacyjnego) zmniejszającego ryzyko niedokrwienia mózgu.

Jakie są jeszcze inne czynniki ryzyka?

Wszystkie wymienione stany należą do tak zwanych modyfikowalnych czynników ryzyka, czyli takich, na które mamy silny wpływ i których działanie możemy zmniejszyć, a nawet zlikwidować. Niestety istnieją też czynniki ryzyka, na które nie mamy wpływu. Starzenie się (więcej udarów u osób starszych), płeć męska (mężczyźni są bardziej zagrożeni udarem), czynniki genetyczne (większe ryzyko, jeśli matka, ojciec, siostra lub brat mieli udar), przebyty udar lub zawał serca należą do tzw. niemodyfikowalnych czynników ryzyka.

Osoby z tych grup ryzyka powinny szczególnie dbać o prawidłowe ciśnienie i wartości cholesterolu, stosować odpowiednią ilość ruchu, rzucić palenie papierosów i spożywać alkohol co najwyżej w umiarkowanych ilościach.